Phát triển mạng lưới trung tâm logistics Việt Nam (kỳ 1)

ĐẶC ĐIỂM VÀ CHỨC NĂNG CẢNG CẠN

Cảng cạn (ICD – Inland Container Depot/Inland Terminal/Inland clearance Depot) là một loại hình cơ sở vật chất được tổ chức cho hoạt động logistics quốc tế sớm nhất cho đơn vị hóa hàng hóa. Giai đoạn đầu, ICD chỉ đơn giản là điểm chuyển đổi liên phương thức đường sắt và đường bộ, nhưng sau này đã phát triển thành những tổ hợp phức tạp liên quan đến sự chấp nhận của hải quan cho phép hoạt động như một điểm tập trung đi hoặc đến chính thức cho hàng hóa trong thương mại quốc tế, triển khai những dịch vụ gom và tách hàng hóa nhằm tiếp cận thuận lợi hơn với khách hàng.

Các ICD có các dịch vụ lõi là gom và phân phối hàng, trung chuyển container và thông quan hàng hóa nội địa (customs clearance), cung cấp bãi chứa container có hàng, container rỗng, container hàng lạnh, dịch vụ bốc dỡ container, vận chuyển hàng dự án, hàng siêu trường, siêu trọng, làm kho ngoại quan. Ngoài ra, ICD còn có thể có những dịch vụ như đóng rút hàng tại bãi, lắp đặt trang thiết bị, đóng hàng lẻ, làm bao bì, đóng gói chân không, vẽ mã hiệu hàng hóa, sửa chữa và vệ sinh container, vận chuyển hàng nội địa… Các dịch vụ này thường được tổ chức nén trong cùng một vị trí từ 5-15ha.

Với tư cách là một cảng nội địa, một mắt xích quan trọng trong vận tải đa phương thức, các ICD thường thực hiện các chức năng chính sau:

– Làm vệ tinh cho cảng biển, giúp giảm nhẹ khối lượng công việc tại các khu vực cảng biển do hạn chế về diện tích tại cảng, giảm khả năng tắc nghẽn của khu vực cảng biển. Là nơi tập kết, trung chuyển hàng hóa xuất nhập khẩu, thực hiện chức năng kiểm tra tập trung, thông quan hàng hóa ngoài cửa khẩu. ICD thực chất là sự mở rộng của các cảng biển, các hoạt động tại các ICD cũng tương tự các hoạt động tại các cảng biển, do đó ICD đóng vai trò rất to lớn trong việc giải phóng hàng nhanh, giảm áp lực đóng rút container hàng hóa tại cảng, dành không gian tối đa trong cảng cho việc tác nghiệp với tàu. Tạo thuận lợi cho các doanh nghiệp xuất nhập khẩu với rất nhiều tiện ích như tiết kiệm thời gian, kinh phí, đồng thời là nơi kích cầu xuất nhập khẩu.

– Là một điểm gộp và tách hàng trong mạng vận tải. Tập kết hàng container xuất để chuyển ra cảng và ngược lại nhận hàng container nhập từ cảng về để rút hàng lẻ giao cho các chủ hàng. Các mạng vận tải quy mô lớn có xu hướng triển khai các tuyến vận tải liên phương thức đến/đi một số lượng hạn chế các điểm đầu cuối trong miền hậu phương. Khi không có đủ hàng đầy cho một xà lan/toa xe, hoạt động gom hàng là cần thiết. Các ICD khi đó giúp hệ thống đạt được sự hấp dẫn nhờ khai thác được lợi thế nhờ quy mô lớn. Người gửi hàng còn sử dụng ICD để điều hòa hàng hóa phù hợp với  yêu cầu của dây chuyền cung ứng. Với chức năng này, ICD được hiểu là trung tâm logistics theo nghĩa hẹp về mặt tác nghiệp.

– Theo thời gian, một số lượng lớn ICD đã trở thành khu logistics theo nghĩa rộng, khi chúng không chỉ là nơi thực hiện chức năng cảng truyền thống, mà thu hút các hoạt động logistics của nhiều doanh nghiệp liên quan như trung tâm phân phối, đại lý vận tải, công ty vận tải, giao nhận hàng hóa, cơ sở sửa chữa container và hãng đóng gói thực hiện các dịch vụ logistics giá trị gia tăng thượng nguồn hay hạ nguồn. Đây thường là những khu vực có chi phí sử dụng đất thấp và có sẵn đất phù hợp cho dịch vụ logistics mà khó có thể thực hiện được tại những khu vực xung quanh cảng chính.

THỰC TRẠNG CẢNG CẠN VN

Tại VN, quyết định số 53/2003/QĐ-BTC của Bộ Tài chính quy định, ICD là điểm thông quan nội địa. Các điểm này nằm sâu trong nội địa, không có bến cảng (Dry dock – cảng khô/cạn). Tại đây hàng hóa xuất nhập khẩu (XNK), chuyển cửa khẩu phải được chứa trong các container và chịu sự kiểm tra, giám sát, làm thủ tục hải quan. Hàng hóa XNK chứa trong container sẽ được dỡ từ tàu biển (hàng nhập khẩu) hay tập kết từ các nhà máy (hàng xuất khẩu) và chuyển về ICD để làm thủ tục XNK. Về quản lý nhà nước thì ICD là một cửa khẩu thật sự, đặt dưới sự kiểm soát của hải quan, thủ tục thông quan cũng được tiến hành bình thường như các cảng khác. Tuy nhiên, hiện nay các ICD tại VN không chỉ là điểm thông quan nội địa mà còn cung cấp các dịch vụ logistics quan trọng cho các luồng hàng vận chuyển dùng container.

Xét về hiệu quả kinh tế, cảng cạn là xu thế phát triển tất yếu, góp phần làm giảm ách tắc cảng biển, tăng khả năng thông quan nhờ các dịch vụ đóng gói, lưu kho bãi, làm thủ tục hải quan… Đối với những khu vực xa cảng biển, chi phí vận chuyển thẳng ra cảng tốn kém hơn chi phí trung chuyển tại cảng cạn. Còn về khía cạnh vận tải, cảng cạn là thành phần không thể thiếu trong chuỗi vận tải đa phương thức. Với số lượng các cảng biển lớn, vận chuyển hàng hóa đường biển chiếm tới 80% sản lượng trong XNK hàng hóa, nên các ICD cũng rất phát triển. Cho đến nay, các ICD được đánh giá là các cơ sở cung ứng dịch vụ logistics tập trung nhất ở VN.

Tiêu biểu là các ICD phía Nam ra đời từ những năm 1998, như  ICD Đồng Nai (1998, 300 ha), ICD Biên Hòa (năm 2.000, 80ha); ICD Tân Cảng – Sóng Thần (2001, 500 ha). Lúc đầu, các ICD có quy mô nhỏ, nằm gần các đầu mối cảng biển. Lợi thế nối liền với nhiều cảng biển bằng hệ thống giao thông đường thủy và đường bộ là lý do các ICD xuất hiện sớm với số lượng nhiều ở khu vực kinh tế phía Nam. Đây cũng là  khu vực cảng chiếm đến 80% lượng hàng hóa xuất khẩu cả nước nên các ICD ở đây cũng phát triển mạnh hơn. Các ICD này đã gắn kết với cảng biển và vận tải biển như một mắt xích trong dây chuyền vận tải đa phương thức, phát huy được vai trò là một điểm trung chuyển hàng hóa giữa các doanh nghiệp XNK và cảng biển.

Từ năm 2000, các ICD tiếp tục xuất hiện thêm ở phía Bắc, như  ICD Mỹ Đình (năm 2000, 55ha). ICD Thụy Vân (2007); ICD Hải Dương (năm 2007, 52ha). Các ICD miền Bắc hầu hết chỉ kết nối với hệ thống giao thông đường bộ và đường sắt quốc gia mà chưa có các kết nối với đường biển và đường sông. Phạm vi hoạt động của các ICD này còn hạn chế, chủ yếu cung cấp dịch vụ vận tải đường bộ, cho thuê kho bãi. Kết nối giao thông giữa các ICD này với hệ thống giao thông quốc gia chưa hợp lý, chưa tạo ra một mạng lưới liên kết trên các hành lang vận tải container chủ yếu và chưa có các trang thiết bị xếp dỡ chuyên dụng. Các ICD giai đoạn này tập trung chủ yếu vào chức năng thông quan nội địa và hỗ trợ vận tải.

Từ năm 2009 tới nay, tốc độ phát triển và mở rộng của các ICD tăng nhanh, những ICD ra đời sau ngày càng có quy mô lớn, công nghệ hiện đại, trình độ quản lý tiên tiến và có khả năng thực hiện tích hợp nhiều dịch vụ logistics trọn gói, bước đầu mang dáng dấp của các trung tâm logistics. ICD Tân Cảng – Long Bình (năm 2009, hơn 200ha), không chỉ là điểm thông quan, ICD này còn khai thác các loại kho ngoài sự kiểm soát của hải quan như kho nội địa; kho phân phối; kho lạnh/mát; kho chứa hàng nguy hiểm, cung cấp các dịch vụ liên quan đến logistics, 3PL, và quản lý chuỗi cung ứng. Mục tiêu sẽ trở thành một trung tâm logistics kiểu mẫu, hiện đại và lớn nhất VN cung ứng các giải pháp kinh doanh toàn diện, chuyên nghiệp về quản lý logistics và chuỗi cung ứng chất lượng cao. ICD Tiên Sơn (77ha), khai trương 2010, có đầy đủ chức năng của một trung tâm logistics với năng lực vận hành cao và được quản lý bởi hệ thống quản lý hiện đại như WMS (Warehouse Management System) và YMS (Yard Management System) có khả năng tìm kiếm và truy suất đạt độ chính xác đến 99,9%. Cho đến nay, hiệu quả của các ICD là không thể phủ nhận, nhất là đối với các khu vực xa cảng biển, chi phí vận chuyển thẳng ra cảng tốn kém hơn chi phí trung chuyển qua ICD. Các ICD không chỉ đảm đương chức năng làm vệ tinh cho cảng biển mà đã và đang gánh vác một phần không nhỏ khối lượng nhu cầu dịch vụ logistics trong các chuỗi cung ứng hàng hóa trong và ngoài nước.

Tuy nhiên hệ thống mạng lưới ICD hiện nay cũng còn những vấn đề đáng bàn:

Về mặt vị trí, với mục tiêu ban đầu là hỗ trợ nghiệp vụ cho các cảng biển nên các ICD hiện nay hầu hết là sân sau của các cảng hay các công ty giao nhận, vận chuyển. Phần lớn các ICD này nằm gần các cảng biển chứ không gần các khu công nghiệp, chưa phát huy các lợi thế trong việc tập trung nguồn hàng và hỗ trợ tối ưu các dòng hàng nội địa và xuất khẩu. Việc xây dựng chưa dựa trên quy hoạch tổng thể, mà mang tính tự phát theo nhu cầu và đặc điểm địa lý của từng địa phương. Các ICD phát triển chủ yếu ở khu vực phía Nam, nhỏ lẻ ở phía Bắc và hoàn toàn chưa có ở miền Trung. Trong thực tế tình trạng tắc nghẽn hàng hàng hóa tại các bến bãi và hiện tượng thiếu hàng, kho rỗng vẫn thường xuyên xảy ra do phân bố mạng lưới không hợp lý và khả năng điều giải các dòng hàng không hiệu quả.

Nhiều ICD hiện tại đang nằm gần hoặc trong khu vực dân cư, làm tắc nghẽn giao thông, gây áp lực cho hệ thống giao thông đường bộ. Hơn thế nữa, việc lưu thông một số lượng lớn xe container vào các khu dân cư gây nên tình trạng ô nhiễm khói bụi đến môi trường đưa đến những tác động không tốt cho sức khỏe người dân, làm giảm chất lượng cuộc sống.

Sự đầu tư manh mún và tự phát nên nhiều ICD còn thiếu hụt các yếu tố hạ tầng, các thiết bị xếp dỡ chuyên dụng chưa đáp ứng nhu cầu. Trình độ quản lý còn thấp nên việc bố trí, sắp xếp hàng hóa trong kho bãi chưa thật sự tốt, khoa học dẫn đến các tác nghiệp hàng hóa vẫn chưa phát huy được hiệu quả trong hỗ trợ các dòng hàng hóa.

Với các hạn chế trên, hệ thống ICD hiện nay chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu logistics hiện tại và đang đòi hỏi những giải pháp về quy hoạch, đầu tư xây mới, mở rộng, nâng cấp trở thành những trung tâm, những khu vực cung cấp dịch vụ logistics tập trung nhằm đáp ứng tốt hơn các yêu cầu tối ưu hóa trong  phát triển kinh tế VN.

Nguồn : vlr.com